«Иғжаз» сөзінің мағынасы бір кісіні шарасыз қалдыру, біртіндеп ашу деген мағынаны білдіреді. Оның терминологиялық мағынасы да жоқ емес. Құран Кәрімнің ұлық пайғамбарымызға (с.ғ.с) түскендіктен, тілдік-шешендік жағынан болсын, шариғат жағынан болсын, яки ғайыптан хабар беру жағынан болсын, оның екінші бір ұқсасын келтіруден бүкіл адамдардың шарасыз, әлсіз екендігін білдіреді.
Алла Тағала адамзатқа түсірген соңғы кітабын ең көркем түрде араб тілінде түсіруді мақсат еткендіктен, бұл тілде сөйлейтін адамдарға Құран түспей тұрып, қаншама ғасырлар бұрын сөйлесудің көркемдігін, сөздің көркемдігін және әдебиет көркемдігін бағыштаған. Арабтар әртүрлі жарыстар өткізу арқылы бұл салада тер төгіп, тілдерінің одан сайын дамуына септігін тигізіп, нәтижеде бұл тіл, иләһи сөзді танытуға себеп болатындай тілдік байлыққа әрі кереметтілікке қол жеткізеді.
Ғасырлар зулап өткеннен кейін осының арқасында арабтарда көркем сөйлеу ең тамаша өнерге айналады. Ақындар мен шешендер, көпшілік арасында мақтауға лайықты көзді қызықтыратын бір дәрежеге жетеді. Осының салдарынан хазіреті пайғамбар (с.ғ.с.) көрсеткен мұғжизалардың ең үлкені әрі сөздердің ұлығы иләһи сөз – Құран Кәрім болды.
Адам баласын өзге жан иелерінен ерекшелеген ең басты сипаттары – ақыл, ұғым, түсінік және баяндау (сөйлеу) болған соң әрине, ең соңғы түскен әрі ең керемет кітап болған Құран Кәрімнің мұғжизалық жағы да ақыл, баян және ғылым саласында ортаға шыққан. Өйткені хақ Тағала былай дейді:
«Рахман Құранды үйретті. Адамды жаратты. Оған баяндауды (сөйлеуді) үйретті» (Рахман, 1-4).
Құран Кәрімнің теңдессіз иғжазы жайында тілді зерттейтін ғалымдар небір еңбектер жазып, бұл еңбектерінде өте құнды пікірлерді алға тартқан. Біз мұнда бұлардың бірнешеуіне ғана тоқталып кетпекпіз. Алла Расулы (с.ғ.с.) пайғамбарлығын мәлімдегенде кәпірлер: «Оған Раббы тарапынан неге мұғжизалар түсірілмейді?..», – деп қарсы шығады.
Алла Тағала оларға былай деп жауап қайырады: «...Оларға «Мұғжизалар тек Алланың ғана қасында. Мен болсам тек ашық ескертуші ғанамын» де. Әрине, оларға оқылып жатқан Кітапты саған түсіргеніміз өздеріне(мұғжиза ретінде) жетіп аспай ма? (Одан артық мұғжиза бола ма?) Күдіксіз Құранда, иман келтірген қауым үшін, әрине рахмет және насихат бар» (Ғанкәбут, 50-51).
Құранның иғжазы: көркемдігі және баяндау әдісі, мағынасының кеңдігі, қарастырған негізгі мәселелерінің адамзатты қанағаттандыруы, ғайыптан хабар беруі, әрқашан өзектілігін сақтауы, шариғат саласындағы үстемдігі сияқты көптеген тұстарда көрініс табады.
Құранның мұғжизалағының ең көзге түсер әрі маңызды тұсы көркемдіктен (балиғат) және баяндаудан тұрады. Балиғат дегеніміз негізгі мақсатқа, тақырыпқа және қарсы алдындағының жағдайына қарап дәл ыңғайлы әрі орынды сөз айту. Құран Кәрімде сөз қозғалған бүкіл мәселелерде бұны ең тамаша бір түрде жүйеге қойған.
Құран Кәрім – тіл байлығы жағынан да ең керемет кітап. Тілдік байлығы жағынан да, мағынасы жағынан да титтей де кемшілік табу мүмкін емес.
Мұрат Мұстафаев,
«Иманғали» орталық мешітінің наиб имамы